ކޮންމެ މީހަކަށްވެސް އެހެން މީހުންގެ ރުހުމާއި ތަރުޙީބާ އެއްބާރުލުން ބޭނުންވާނެ. މިއީ ކުރިއަށް ދިއުމަށް ލިބޭ ވަރަށް ބޮޑު ހިތްވަރެއް. ނަމަވެސް ކުރިއަސް ދިއުމާއި މޮޅުވުމަކީ ހަމައެކަނި ލިބޭ ތަރުޙީބާއި ހިތްވަރުގެ މައްޗަށް ބިނާވެފައި އޮތް ކަމެއް ނޫން. އެންމެ ބޮޑު އެއް ކަމަކީ އަމިއްލައަށް ހިތްވަރު ލިބި ޢަޒުމް ވަރުގަދަ ކުރުން. ހަމައެއާއިއެކު ރަނގަޅު މަގުގައި ހުރެގެން ކުރާ މަސައްކަތް. އެހީތެރިކަމާއި ފަހިކަން ހިތްވަރާއި ސާބަސްދޭން ތިބި މީހުންގެ ފަރާތުން އެކަންތައްތައް ނުލިބުނު ނަމަވެސް އުއްމީދާއެކު ހުއްޓުމެއްނެތި ކުރިއަށް ދިއުމަށް ކުރަ މަސައްކަތް. ޙަގީގަތަކީ މިއީ ކަމަށްވި ނަމަވެސް ހިތްވަރާއެކު ކުރިމަތިލުމަކީ ކޮބައިކަމާއި ކެތްތެރިވާންޖެހޭ ތަންތަނުގައި ކެތްތެރިވުމުގެ ވާހަކަ ނުދެކެވޭ. ބެލި ކޮންމެ ދިމާލަކުންވެސް ގަބޫލު ކުރެވެމުން ދަނީ މީހަކު ބުނާކަމެއް ކޮށްލާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ސާބަހާ ބެޖާއި މެޓާފަދަ ތަކެތި ލިބެންޖެހޭކަން. ނުލިބިއްޖެނަމަ، ހިތްވަރުއެލި މަސައްކަތް ނުކުރެވި ރުޅިއައިސް ބޮޑާ ހާކައި ގޭތެރޭގައި ހުންނަ އަގު ބޮޑެތި ތަކެތި ތަޅައި ހަލާކު ކުރަން މަޖުބޫރު ކަމެއް. އުފަލުގައި އުޅުމަކީ ދުނިޔޭގައި ލެއްވި ހުރިހަ އެއްޗެއް ބޭނުން އިރަކު ލިބުން ކަމަށްވެސް ސިކުނޑީގައި ބިންވަޅު ނެނގެމުންވެސް ދާނެ. ބޭނުން މީހަކަށް ބޭނުން ގޮތެއް ހަދާތަންވެސް ފެންނާނެ. ކިރިޔާވެސް ހިތްހަމަ ނުޖެހޭ ކަމެއް ދިމާވާ އިރަސް ކެތްތެރިކަމެއް ނެތި ހަރު އަޑުން ރޯންޖެހޭ ކަމަށްވެސް ފެންނާނެ. ނަމަވެސް މިފަދަ ތަރުޙީބަކާއި އުފަވެރިކަމެއް ޙަގީގި ފުރިހަމަ ދިރިއުޅުމަކުން ދުވަހަކުވެސް ނުފެންނާނެ. ފެންނާނި ސްކްރީންތަކުން. ނަފްސު ބަލިކޮށްލުމުގެ ވަސްވާސްތަކުން. މި ވަސްވާސްތަކަށް ހެއްލުމުގެ ނަތީޖާއަކީ އަމިއްލަ ކުރިއެރުމާއި މޮޅުވުމަކީ ހަމައެކަނި މީހުންގެ ފަރާތުން ލިބޭ ތަރުޙީބާ ހިތްވަރުގެ މައްޗަށް ބިނާ ވެފައި އޮތް ކަމެއް ކަން ގަބޫލުކޮށް ނަފްސު ބަލިކަށި ކޮށްލުން. މިއީ ބައްޔެއް. މި ބަލީގެ މީހުން ދެކޭ ގޮތުގައި އެބައިމީހުންނާއި އިދިކޮޅަށް އެންމެ ބަހެއްވެސް ބުނެގެން ނުވާނެ. ކުރަ ވިޔަނުދާ ޢަމަލެއް ރަގަޅު ކުރުމުގެ ގޮތުންވެސް އިޝާރާތެއްވެސް ކޮށްލައިފިނަމަ، މިބައިމީހުން ރުޅި އަންނާނެ. ދެރަވާނެ. ހިތްހުއްޓޭނެ. އަދި މޮޔަ ވާނެ. މިބައިމީހުންގެ ޙަގީތަކީވެސް މިއީ. އިދިކޮޅަށް އެންމެ ބަހެއްވެސް ބުނެލައިފިނަމަ، ހިތް ހުއްޓިދޭ. ނުކައިނުބޮއި ގިސްލާ ރޮއިރޮއި ތިބެންޖެހިދޭ. ހޭނެތިގެން ވެއްޓި ތަންތަން ފަޅަފަޅައި ބިންދަބިންދައިގެން ގޮސް ޢުމުރަށް ނުކުޅެދޭ މީހުންނަށް ބަދަލުވެދޭ. ގޭތެރޭގައި ހުންނަ އަގުބޮޑެތި މުދާ ވެސް ސުންނާފަތި ކޮށްލަ. ވިޔާނުދާ މިފަދަ ޢަމަލުތައް ހިންގުމަށްފަހު، މީގެ ޒިންމާވެސް އަޅުވާނީ ރަނގަޅު ކުރުމަށް އެއްޗެއް ބުނިމީހާގެ ބޮލުގަ. ނަފްސު ކޮންޓްރޯލް ނުކުރެވޭ މި މީހުން ބުނާނެ. އަހަރެން އެކަން ކުރަން އުޅުނު އިރު ތިބާ ނޫނެކޭ ނުބުނި ނަމަ އަހުރެން ރުޅި އަންނާކަށް ނުޖެހުނީހޭ. މި ހުރިހަ މުދަލެއް ހަލަކުވާން ވެސް މި ޖެހުނީ ތިބާއާއި ހުރެޔޭ. އަހުރެން ރުޅި އެރުވި ތިބާއޭ.
ދަރިފުޅާ! މީހަކަސް މީހަކު ރުޅިއަރުވައިވެސް ނުލެވޭނެ. އަދި އުފަވެސް ކޮށްނުދެވޭނެ. ރުޅި އަރަނީވެސް އަމިއްލަ އަށް. އުފާ ވަނީވެސް އަމިއްލައަށް. އުފާވާން ބޭނުން ނުވަނަމަ، އުފަ ނުވެވެސް ހުރެވިދަނެ. ރުޅިއަންނާން ބޭނުން ނުވަނަމަ، ރުޅި ނައިސްވެސް ހުރެވިދާނެ. މަގު ފުރެދެން ބޭނުން ނުވަނަމަ، މަގު ނުފުރެދިވެސް ހުރެވިދަނެ. ތެދެއް. ބައެއް މީހުންގެ ޢަމަލުތައް ހުންނަ ގޮތުން ނުވަތަ މީހަކު ބުނެލާ ތަޢުރީފްގެ ބަހަކުން އިވޭ ރީތި ލަވަޔަކުން އަހަރެމެންގެ ހިތަށް އުފާވެރިކަން އިޙުސާސް ކުރެވިދަނެ. ނަމަވެސް އެ ލަވަޔަކަށް ނުވަތަ އެ މީހަކަށް އަހަރެމެން އުފަ ކުރުވުމުގެ ބާރު ލިބިގެންނެއް ނުވޭ. އެބާރު ލިބިގެންވަނީ އަހަރެމެންނަށް. އަމިއްލަ ހުރިހާ އިޙުސާސެއްވެސް ކޮންޓްރޯލް ކުރުމަކީ އެމީހަކު އަމިއްލައަކަށް ކުރާކަމެއް.
ދަރިފުޅާ! ހޭލާ! ނަފްސު ބަލިކަށިކުރާ ވަސްވާސްތަކާއި ދަޅަތަކަށް ނުހެއްލޭ. ވަކިމީހަކަށް ނުވަތަ ވަކި އެއްޗަކަށް ނަފްސު ބަރޯސާކޮށް ނުލައި، ނަފްސުގެ ޒިންމާ އަމިއްލައަކަށް އުފުލާ. ނަފްސު ބަލިކަށި ކޮށްލުމަށް ހަތަރު އުދަރެހުންވެސް ވަކި ހިއްޕަމުންދަނީ އަތްފަޔަށް އޮބި އޮންނަ ވަރަށްވުރެން މާ ބާރަށް. މިކަމުގައި އެންމެ ވަރުގަދަ ހަތިޔާރެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރަނީ ދުނިޔެ ހެއްދެވީއްސުރެ، ބޭނުން ކުރަމުން އަންނަ ބުހުތާނު ވަސްވާސްތައް. ތަރުޙީބު ނުލިބޭނަމަ، މަސައްކަތެއް ނުކުރެވޭނެ. ބޭނުން އެއްޗެއް ނުލިބޭނަމަ ނުކިޔެވޭނެ. ކުރަ ކަންތައްތަކާއިމެދު ނޫނެކޭ ބުނާނަމަ، ރުޅި އަންނާނެ. މި ވަސްވާސްތައް ފަތުރަމުން ދަނީ ނަފްސާނީ ގޮތުންނާއި އެހެނިހެން ގޮތްގޮތުން ކޮންމެ ފަރުދަކަށްވެސް ލިބެންޖެހޭ، ތަރުޙީބާ ރުހުމާއި، ލޯބި، ހޯދައިދިނުމުގެ ބަހަނާގެ ނިވަލުގައި. ހުރިހާވެސް ލަނޑުދަނޑިއަކީ ބަލިކަށި ތަރަޙައެއްގެ މަތީގައި ބޭތިއްބުން. ދަރިފުޅާ! ހޭ އަރާ! މީހެއްގެ ފަރާތުން ލިބެންޖެހޭ ވަކިކަމެއް ނުލިބިގެން އަމިއްލަ ނަފްސު ބަލިކަށިކޮށް ނުލާ. އަދި ނަފްސުގެ ލަގަން ވަކި މީހަކަށް ނުދީ. ނަފްސުގެ ޒިންމާ އަމިއްލައަކަށް އުފުލާ.
އެއްކަޅިން ތާރީޚު
މިބައިގައި އަޅުގަނޑުމެން ބަލާލަމުން މި ގެންދަނީ ދިވެހި ރާއްޖެއާއިމެދު. ޢަލީ ރަސްގެފާނު ޝަހީދުވެ ޕޯޗުގީޒޫންގެ އަނިޔާވެރި އަޅުވެތި ކަމުގައި ރާއްޖެ ފަނަރަ އަހަރު ރާއްޖެ އޮތުމަށްފަހު، ފޯޗުގީޒުންނާއި ހަނގުރާމަކޮށް ރާއްޖެއަށް މިނިވަންކަން ހޯއްދަވައި ދެއްވީ އުތީމު މުޙައްމަދު ތަކުރުފަނު. މާތްﷲގެ ވާގިފުޅާއި ހެޔޮ ރަޙުމަތްފުޅުން ދިވެހީންނަށް ނަސްރާ ކާމިޔާބު ލިބުނީ ހިޖުރައިން ފަނަރަ ސަތޭކަ ހަތްދިހަ ތިންވަނަ އަހަރުގެ ޖުލައިމަހުގެ އެއް ވަނަ ދުވަހު. މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނު ރަސްކަމަށް އިސްވެ ވަޑައިގަތީ އައްސުލްތާނުލް ޣާޒީ މުޙައްމަދު ތަކުރުފާނުލް ޢައުޒަމް ސިރީ ސަވާދީއްތަ މަހަރާދުންގެ ނަންފުޅުގަ. އައްސުލްތާނު މުކައްރަމް މުޙައްމަދު ޢިމާދުއްދީން ތިންވަނަ ސިރީ ނަވަރަންނަ ކީރިތި މަހާރަދުން މީލާދީން ސަތާރަސަތޭކަ ފަންސާހުން މީލާދީން ސަތާރަ ސަތޭކަ ފަންސާސް ހަތަކަށް ރަސްކަމުގެ ތިންވަނަ އަހަރުގެ ތެރޭގައި އޭރުގެ ފަނޑިޔާރު ކަމުގައި ހުންނެވި މުޙައްމަދު ޝަމްސުއްދީނާއި އޭނާގެ އެއްބަޑު އެއްބަފާ ޚަތީބު އަޙުމަދު މުޙުޔިއްދީނާއި ދެބެއިން ޚިޔާނާތްތެރިވެ، ކަންނަންނޫރު ޢަލީ ރާޖާގެ ވާގިވެރިކަމާއެކު ރާއްޖޭގެ ވެރިކަން ހޯދަން މަސައްކަތް ކުރި.
މި މަސައްކަތުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ ހަނގުރާމަމަތީ ތިން ނަވެއް ޢަލީ ރާޖާ ފޮނުވުން. މި ނައުތަކުގެ ތެރެއިން ދެ ނައުގައި އައި މީހުން މާލެ އަރައި، އަނެއް ނައު ފަދިއްޕޮޅުގައި އޮތީ. މި ނައުތަކުގެ ތެރެއިން ދެ ނައުގައި އައި މީހުން މާލެ އަރައި އެތެރެ ކޮއިލަށް ވަދެ އެތަނުގައްޔާއި މާލެއިން ބޮޑު ބަޔެއްގައި ހުޅު ޖަހައި، އަންދާލުމަށްފަހު، އެނބުރި ދިޔަމީހުން ދަމުން ދިޔައީ ރަދުންނާއި ރަދުންގެ ބޮޑު ބޭބޭފުޅާއި ދައުލަތުގެ ގަދަރުހުރި ބައެއް ޢިއްޒަތްތެރީން ގޮވައިގެން.
